Đến Man Khê bàn sự Phục Ba.
(Chinh Phụ Ngâm)
Phó Giới Tử và Phục Ba Tướng quân là hai nhân vật được nhắc đến khá nhiều trong dòng thơ chiến tranh- biên tái. Ở đây chỉ bàn về ông Phục Ba Tướng quân này vì ổng có liên hệ với sử Việt. Trong vô số tướng tài, Phục Ba mới thật là thiên cổ danh tướng. Đỗ Phủ từng viết câu thơ:
Nếu không được như Phục Ba thì không được kiêu căng."
Phục Ba Tướng quân, tức Mã Viện, nổi tiếng trong sử Việt với cuộc đàn áp khởi nghĩa Hai Bà Trưng và cột đồng Mã Viện ấy. Ông là một tướng quân tài ba dưới thời Hán Quang Vũ Đế Lưu Tú, ông phục vụ triều đình vì chính sách đãi ngộ nhân tài của Hán Quang Vũ Đế. Nói thêm về Lưu Tú, ông là một Hán đế sáng suốt anh minh đã lập ra nhà Đông Hán. Không như các bậc tiền bối như Lưu Bang chém giết công thần khi lên ngôi, bẻ cung nấu chó săn, ông biết trọng nhân tài nên rất được lòng chư hầu.
Mã viện người Mậu Lăng, đời Đông Hán. Sau cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng, Tô Định bị giết chết, Viện lại đem quân sang đánh nước ta để trả thù. Sau khi lấy được Giao Chỉ, ông lập đồng trụ ở biên giới khắc mấy chữ » Đồng Trụ chiết, Giao Chỉ diệt « ( Cột đồng gãy, người Giao Chỉ sẽ bị diệt ). Khi giặc mọi Man Khê làm loạn, lúc bấy giờ Viện đã 80 tuổi vẫn cầm quân đi dẹp yên. Ông nổi tiếng với câu nói "da ngựa bọc thây" mà đến giờ nhà binh dù đã đi xe bọc thép ko dùng ngựa nữa vẫn hay nói để chỉ ý chí quyết liệt nơi sa trường.
Như vậy chính xác là Hai Bà Trưng đánh quân Đông Hán. Ngô Quyền mới đánh quân Nam Hán. Một số sách bảo Hai Bà Trưng đánh quân Nam Hán là sai rất sai. Nhà Đông Hán cách Nam Hán cả nghìn năm lận.
Từ sau khởi nghĩa Hai Bà Trưng thì VN rơi vào một nghìn năm Bắc thuộc, hoàn toàn bị Tàu đô hộ. Tuy cũng có một vài cuộc khởi nghĩa lẻ tẻ như Bà Triệu, Phùng Hưng, Mai Thúc Loan... nhưng đều nhanh chóng bị triệt tiêu. Mãi đến cuối TK 9 Khúc Thừa Dụ mới giành được độc lập, mở ra thời kỳ tự trị cho dân tộc Việt. Ông được xem là người mở đầu cho chính sách ngoại giao khôn khéo của người Việt đối với triều đình phương Bắc: "độc lập thật sự, thần thuộc trên danh nghĩa". Tuy còn chính quyền vẫn còn mang danh hiệu của nhà Đường, nhưng về thực chất, Khúc Thừa Dụ đã xây dựng một chính quyền tự chủ, về cơ bản kết thúc ách thống trị hơn 1.000 năm của phong kiến phương Bắc. Lịch sử ghi nhận công lao của ông như là người đầu tiên đặt cơ sở lấy lại nền độc lập dân tộc từ khi nước Nam Việt rơi vào tay nhà Hán. Thế nhưng sử liệu về ông quá ít ỏi, hậu thế sau này cũng không mấy ai biết về Khúc Thừa Dụ, nghĩ cũng đáng trách mấy nhà làm sử.
Một số bài thơ có sử dụng hình ảnh Phục Ba Tướng quân:
Nhạn tận thư nan ký,
Sầu đa mộng bất thành.
Nguyện tuỳ cô nguyệt ảnh,
Lưu chiếu Phục Ba doanh.
Nhạn không bay tới nên không gửi thư được,
Lòng nhiều buồn rầu nên ngủ không hành mộng.
Thiếp mong được nương theo vầng trăng cô đơn,
Chiếu xuống khu doanh trại của chàng ở miền cực nam.
Phục Ba duy nguyện lý thi hoàn,
Định Viễn hà tu sinh nhập quan?
Mạc khiển chích luân quy Hải Quật,
Nhưng lưu nhất tiễn xạ Thiên San.
Phục Ba tướng quân thề da ngựa bọc thây,
Đâu cần phải như Đinh Viễn hứa sống sót trở về quan ải.
Đừng để cho một chiếc xe nào của địch quân trở lại Hải Quật.
Hãy bắn bằng mũi tên lấy lại núi Thiên San.
Tự bình cung trung lữ Thái Nhất,
Thu châu Nam Hải thiên dư nhật.
Cận cung sinh tê phỉ thuý hi,
Phục khủng chinh nhung can qua mật.
Man Khê hào tộc tiểu động diêu,
Thế phong chế sứ phi thì triều.
Bồng Lai điện tiền chư chủ tướng,
Tài như Phục Ba bất đắc kiêu.
Một ngày thu ngọc từ Nam Hải hơn cả ngàn viên.
Gần đây việc cung ứng tê giác sống, chim trả bớt đi,
Lại ngại phái quân đi gây chiến liên miên.
Vùng Man Khê các tù trưởng hơi dao động,
Được phong làm chế sứ đời đời mà không phải vào chầu vua.
Trước cửa điện Bồng Lai, hỡi các vị tướng chính,
Nếu không được như Phục Ba thì không được kiêu căng.